Onlangs overleed mijn moeder.
Nogal plots.
Een begrafenis bleef achterwege: ze had haar lichaam decennia geleden beschikbaar gesteld voor onderwijs en wetenschap. Dan gaat bij het verscheiden veel anders dan
anders.
Op 8 mei herdachten we haar tijdens een bijeenkomst in Lochem. Het werd een dag om in te lijsten.
Na mooie woorden van voorgaande sprekers stond ik even stil bij haar dood. Tekst, stem, frasering en intonatie vormen het verhaal. Maar die combinatie verneem je niet in een uitgeschreven tekst, zoals deze.
Maar goed, uiteindelijk gaat het om de
inhoud. En dat is onderstaande.
Op 1 april is Hermien overleden. Een weinig geloofwaardige
dag om dood te gaan. Maar toch, het gebeurde haar die avond wel degelijk.
Hoe oud je ook bent, je blijft een kind van je moeder. Al die
keren thuis in Lochem beleefde ik dat zo. Stilletjes koesterde ik die momenten,
hoe irritant deze konden zijn. Moederschap, dat is veel zorg, dat is gedoogde
bemoeienis en allerlei gedoe dat je alleen van je moeder tolereert. Hoe dan ook, ze was een moeder van de bovenste plank.
De gaten in mijn sokken, die repareerde ze tot onlangs. Minutieus
werk. Kleur en kwaliteit van stopgaren kregen grote aandacht. Geknutsel op de
vierkante millimeter in textiele vaardigheden. Naast zó veel meer was dit haar
lust en haar leven. Ze deed het met een gemak en achteloosheid, die het gelijktijdig
aandachtig volgen van de meest idiote tv-series haar allerminst in de weg
stond.
Ze heeft de mensen veel handwerk nagelaten. Wie van ons
beschikt niet over een geborduurd tafel- of kaartkleed, een theemuts, een
kerstloper, een stamboom, een boxzak of een wandkleed voor de kinderkamer? Altijd
was er wel een gedenkwaardig moment dat aanleiding gaf tot specifiek handwerk. Toen deze
zich wat minder vaak aandienden richtte ze zich op het naaien, breien en
borduren voor de Stichting Arbeid Adelt.
Liefdewerk. Oud papier.
Arbeid Adelt is een
stichting voor uitsluitend vrouwen. Deze beoogt onder meer de zelfstandigheid
en de financiële onafhankelijkheid van haar doelgroep. Dat is een mooi streven.
Enige affiniteit met het feminisme kon ma niet worden ontzegd.
Eind april 1986 overleed van het ene op het andere moment mijn
vader. Hij was een man die de dood ernstig vreesde. Die avond parkeerde hij zijn
zilvergrijze Citroën BX geroutineerd en achterwaarts de garage in, wandelde vervolgens
met een vers gestopte pijp terug naar huis, verwonderde zich bij het AchtuurJournaal
over de alarmerende berichten uit Tjernobyl,
zocht het bed en liet het leven.Een dood uit het boekje.
Het was de dag dat het leven van ma een volstrekt andere
wending kreeg. Ze kreeg de ruimte. Alle ruimte.
En daar ging ze.
Het werd een nieuwe, verrassende fase in haar leven waarin
ze eindeloos haar eigen gang kon gaan. En dat deed ze volop en met groot
genoegen. Ze heeft het er van genomen, zoals het haar uitkwam.
Liefdevolle herinneringen gingen bij de vorige sprekers aan ons voorbij. Ik besluit met deze.
Ma putte uit een grote doos hilarische, maar ook wat tragische
anekdotes. Deze werden opgerakeld wanneer daartoe aanleiding was. En die aanleidingen,
die waren er! Ze verhaalde associatief, met oog voor het kleine en met een subtiel
gevoel voor humor. Voor ons was het gesneden koek. Toch bleken dezelfde
anekdotes altijd maar weer verrassend nieuw en amusant. Het waren haar roestvrijstalen
verhalen.
Roestvrij staal.
Het aanrecht en de koelkast hadden hun dagelijkse orde, die
laatste vrijdag van maart dat we haar bezochten. Alsof ze de draad binnen de
kortste keren weer zou oppakken: naast de keukenkraan een leeg melkpak als
prullenbakje, in de koelkast de afgedekte schaaltjes eten, de karafjes water,
een aangebroken fles sherry en een aangesneden rolletje Kips-leverworst. Niets subtieler
dan deze alledaagsheid illustreerde de frappante sneltreinvaart waarmee ma het
leven liet.
Tot slot.
Bij iedere begrafenis van wie dan ook uit eigen kring was ze graag van de partij. Hoe treurig ook, het waren toch vaak de gezellige bijeenkomsten.
Vandaag nemen we afscheid
van ma met een kist die er niet is. Zelf is ze immers al weken elders. Ook in
de dood is ze fysiek in functie. Mijn gedachten gaan daarbij onwillekeurig uit naar de
vlijmscherp geschilderde Anatomische Les
van Rembrandt uit 1632.
Het zijn gedachten die er toe doen.
De Radboud mag zich buigen over de vraag hoe het kan dat
iemand die zich gedurende decennia tegoed deed aan sherry, filterloze sigaretten
en overig genot kwiek, helder en gezond vrijwel ongehinderd 92 wordt.
Het spreekt voor zich dat ze graag bij deze herdenking aanwezig
was geweest. Die gelegenheid is haar om praktische redenen niet gegund.
Intussen neem ik afscheid van een mooi, bijzonder en aimabel
mens.
